Fez of Fez ([fās], in het Arabisch, Fes in het Engels) is de derde stad van Marokko, na Casablanca en Rabat, met 1 miljoen inwoners (de Fassis). Het is een van de vier “keizerlijke steden” (met Marrakech, Meknes en Rabat). Het wordt vaak beschouwd als het spirituele centrum van Marokko.

De oude stad, een modelvoorbeeld van een oosterse stad, staat onder bescherming van de UNESCO. Het diepe blauw van zijn keramiek is een van de karakteristieke symbolen van Fez.

Volgens een legende komt de naam van de stad van de ontdekking van een houweel op de plaats van de eerste fundamenten.

Fez is een religieus, cultureel en commercieel centrum. De stad is beroemd om zijn moskee, de Kairaouine, die de grootste van Afrika was totdat de nieuwe moskee in Casablanca werd voltooid.
De economie van Fez kent nog veel traditionele industrieën: textiel- en meelfabrieken, olieverwerking, leerlooierijen, zeepfabrieken en allerlei ambachtelijke bedrijven. De streek rond Fez produceert granen, bonen, olijven en druiven. In de regio worden ook schapen, geiten en runderen gefokt.
Fez wordt sterk gedomineerd door de oude centra, terwijl de moderne centra dienen als voorsteden van de twee oude steden. Fez gaf zijn naam aan de rode, cilindervormige hoed die in het grootste deel van de moslimwereld wordt gebruikt.

Stichting

De stad “Medinat Fas” werd gesticht door Idris I in 789 op de plaats van de huidige Andalusische wijk. In 809 stichtte Idris II “al-Aliya” op de andere oever van de wadi van Fez. Al Aliya ontwikkelde zich zeer snel en werd een echte stad met een moskee, paleis en kisariya (markthal).

De vitale waterbronnen in de omgeving van Fez, die al voor de stichting van de stad bekend waren en in liederen werden geroemd, waren ongetwijfeld een belangrijk criterium bij de keuze van de locatie voor de toekomstige metropool.

De volgende ontwikkelingen zijn het gevolg van twee opeenvolgende emigratiegolven: van 817-818 vestigden ongeveer 800 Andalusische families, die door de Umayyaden uit de Spaanse stad Cordoba waren verdreven, zich in de door Idris I gestichte stad. Kort daarna vestigden ongeveer 2000 uit Kairouan verbannen families zich op de andere oever. De universitaire moskee “Al-Qarawiyine”, gesticht in de 9e eeuw, werd een van de belangrijkste spirituele en culturele centra van de Islam. Zijn invloed wordt gevoeld in de scholen van Islamitisch Spanje en verder tot in Europa.

De nieuwkomers brachten zowel technische en ambachtelijke vaardigheden als een lange ervaring met het stadsleven met zich mee. Onder hun impuls werd Fez een belangrijk cultureel centrum en, na de stichting van de universitaire moskee Qairawin, het religieuze hart van Marokko.

Fez heeft een bijzonder gunstige ligging, op het kruispunt van belangrijke handelsroutes, in het hart van een regio die van nature rijk is aan kostbare grondstoffen voor de ambachten (steen, hout, klei). Hierdoor kon zij zich zeer snel ontwikkelen. Fez lag op de karavaanroute van de Middellandse Zee naar Zwart Afrika via de grote handelsstad Sidjilmassa (verdwenen in de 17e eeuw) in de regio Tafilalt (die tegenwoordig overeenkomt met de regio Rissani/Erfoud).

Middeleeuwen

De twee delen van de stad verenigen zich in de Middeleeuwen en vernietigen de muur die hen scheidde. Fez verloor zijn rol als hoofdstad met de stichting van Marrakech door de Almohaden in de 11e eeuw, maar herwon deze in 1250 dankzij de Marinidische dynastie. Onder hun bewind werd in 1276 de nieuwe stad El Medinet El-Beida (de witte stad) gesticht, voorzien van wallen, paleizen en tuinen. Het werd al snel bekend als Fez Djedid (het nieuwe Fez) in tegenstelling tot Fez el Bali (de oude stad). De Joodse bevolking rond het paleis werd gedwongen te vertrekken en in het voormalige garnizoensgebied van de Syrische boogschutters werd een mellah (getto waarin de Joden onder bescherming van de sultan woonden) gevormd. Aan het begin van de 14e eeuw (hoogtepunt van de Spaans-Moorse kunst) maakte de stad een sterke groei door. De universiteit van Fez werd wereldberoemd. Dankzij de karavanen die naar de haven van Badis in het Rif trokken, was Fez permanent verbonden met het islamitische Spanje en Europa. In 1471 valt de stad in handen van de Beni Wattas dynastie.

XVI-XVIIIe eeuw

In 1522 wordt Fez getroffen door een aardbeving die de stad gedeeltelijk verwoest. In de jaren daarna worden veel gebouwen herbouwd, gerestaureerd of vervangen door nieuwe. De Saadi-dynastie verovert de stad in 1554, maar kiest Marrakech als hoofdstad. Aan het eind van de 17e eeuw, met het begin van de Alaouitische dynastie, koos Moulay Ismail Meknes als nieuwe hoofdstad. Hij installeerde in Fez een deel van de Udaia-clan die hem aan de macht had geholpen. Na zijn dood (1727) kwamen de Udaia in opstand, maar werden pas in 1833 door Abd er Rahman uit de stad verdreven. Moulay Abdallah, de opvolger van Moulay Ismail, maakte van Fez zijn residentie en liet moskeeën, scholen (madrasa’s), bruggen en straten renoveren of nieuw aanleggen; de straten van Fez Djedid werden geplaveid.

19e eeuw

In de 19e eeuw werden de twee oude delen van de stad met elkaar verbonden door nieuwe constructies zoals het paleis Boujloud. Tot het begin van het protectoraat in 1912 was Fez de hoofdstad van Marokko.

Het Franse protectoraat en de onafhankelijkheid

Rabat werd officieel uitgeroepen tot hoofdstad van Marokko, maar Fez bleef een belangrijke koninklijke residentie en een cultureel, ambachtelijk en commercieel centrum. Onder leiding van Lyautey en volgens de plannen van architect Henri Prost werd in de buurt van Dar Debibagh ten zuiden van Fez Djedid een nieuwe stad ontwikkeld. Hoewel het aanvankelijk een woonwijk voor Europeanen was, ontwikkelde de “nieuwe stad” zich verder tot een moderne Arabische stad met nieuwe villawijken. Autoriteiten, instellingen en dienstverlenende bedrijven vestigden zich er.

Vandaag de dag is de stad de thuisbasis van

De stad telt momenteel ongeveer 1.400.000 inwoners. Tegenwoordig bestaat de stad Fez uit twee delen: de Medina van Fez, die wordt beschouwd als UNESCO-werelderfgoed, en de Nieuwe Stad Fez (Dar Dbibegh), die de modernisering en de economische ontwikkeling van het land weerspiegelt. In dit deel van Fez komen moderniteit (winkelcentra, gebouwen, vijfsterrenhotels…) en cultuur samen. De laatste decennia heeft het toerisme zich verder ontwikkeld (1 miljoen bezoekers per jaar) en is het een belangrijke economische factor geworden. Dit is nog belangrijker geworden dankzij culturele evenementen zoals het jaarlijkse Festival van de Heilige Wereldmuziek in juni.